Dzis trochę o toksoplazmozie.
Bo wiele kobiet w ciąży boi się, że zarazi się od swojego kota. Tak – byłam w ciąży. Tak – miałam wtedy kota.
Stąd chcę nieco wyjaśnić czym jest ta toksoplazmoza i czy należy się jej bać.
Toksoplazmozę wywołuje jednokomórkowy pasożyt Toxoplasma gondii. Pierwotniak występuje powszechnie na całym świecie, a wielu ludzi choruje, nawet nie wiedząc o tym, że zostali zarażeni. Źródłem zarażenia dla ludzi i zwierząt jest zanieczyszczona ziemia i woda. U ludzi jednak najczęstszym źródłem toksoplazmozy są niemyte warzywa oraz surowe mięso.
Jak dochodzi do zarażenia toxoplasmą u kota?
Kot najczęściej zaraża się, zjadając żywiciela pośredniego (mysz lub ptaka) albo surowe mięso zawierające formę tkankową pasożyta. Zaś żywiciel pośredni zaraża się za pośrednictwem zanieczyszczonej karmy, ale także często zjadając surowe mięso, które jest zanieczyszczone.
Toxopasma wnika do komórek jelita kota, przechodzi kolejne etapy rozwoju, a na koniec wraca do jelit i zostaje wydalona z kałem. Może się zdarzyć, że toxoplasma trafi również do naczyń krwionośnych, mięśni, układu nerwowego lub innych narządów. W takiej sytuacji pasożyt zostaje w tkankach, namnaża się i jest zdolny do zarażania przez całe życie żywiciela.
Jak rozpoznać zarażenie?
Objawy choroby występują przede wszystkim u młodych kotów. Wówczas pojawiają się objawy ze strony układu pokarmowego, oddechowego i nerwowego, ale również problemy ze wzrokiem. Dorosłe koty nabierają odporności i przy kolejnym kontakcie z pasożytem, przechodzą inwazję bezobjawowo.
Jak często występuje toksoplazmoza?
Przyczyny zarażeń są związane przede wszystkim z niską higieną i z niewłaściwymi sposobami przyrządzania żywności. Odsetek zarażonych jest duży w krajach o ciepłym, wilgotnym klimacie, wśród osób żyjących w niekorzystnych warunkach bytowych i higienicznych, czy na terenach z dużą liczbą kotów. Na świecie zarażonych jest około pół miliarda ludzi; odsetek zarażonych jest zróżnicowany w poszczególnych krajach i waha się od kilku (Skandynawia) do kilkudziesięciu (Ameryka Łacińska) procent. We Francji, gdzie tradycyjnie spożywa się półsurowe mięso, odsetek zarażonych osiąga nawet 70–80%. W Polsce szacuje się, że zarażonych jest 40–50% populacji, odsetek zarażeń wrodzonych waha się natomiast od 0,1 do 1%.
Drogi zarażenia
— zjedzenie niedogotowanego lub surowego mięsa zawierającego cysty;
— zjedzenie pokarmu lub wypicie wody zanieczyszczonych oocystami;
— przeniesienie oocyst na błonę śluzową jamy ustnej (na przykład przy pracach w ogrodzie lub przy krojeniu mięsa);
— pionowa — w wyniku przeniknięcia pasożyta przez łożysko do płodu.
Jak się objawia toksoplazmoza?
W większości przypadków (ok. 90%) zarażenie przebiega bezobjawowo. U niektórych osób występują objawy grypopodobne, takie jak: gorsze samopoczucie, ból głowy, bóle stawów i mięśni, zwiększenie ciepłoty ciała, ból gardła. Najczęstszym objawem zarażenia toksoplazmowego jest niebolesne powiększenie węzłów chłonnych, zwykle szyjnych, które może się utrzymywać nawet przez wiele miesięcy. Ponieważ pasożyty rozsiewają się po całym organizmie, wystąpić może zapalenie mięśnia sercowego, siatkówki, wątroby, jelit, mięśni czy mózgu.
Szczególną postać choroby stanowi tzw. zespół mononukleozopodobny charakteryzujący się gorączką, powiększeniem węzłów chłonnych, wątroby, śledziony, zapaleniem gardła. W większości przypadków objawy ustępują bez leczenia.
Odrębnym zagadnieniem jest zarażenie wrodzone będące skutkiem pierwotnego (po raz pierwszy w życiu) zarażenia ciężarnej. Około 30–50% płodów tych ciężarnych ulega zarażeniu. Większość zarażonych noworodków (90%) nie demonstruje żadnych objawów. Tylko 10% wykazuje objawy, głównie okulistyczne i neurologiczne, takie jak: zapalenie siatkówki, wodogłowie oraz zwapnienia śródmózgowe. Następstwem zarażenia wrodzonego mogą być zaburzenia neurologiczne (mózgowe porażenie dziecięce, padaczka, upośledzenie umysłowe) i okulistyczne (zez, oczopląs, niedowidzenie, ślepota). Mogą one się ujawnić nawet po latach, także u tych dzieci, które nie wykazywały objawów w okresie noworodkowym czy niemowlęcym.
U dorosłych ludzi toksoplazmoza przebiega praktycznie bezobjawowo. Zarażenie jest szczególnie niebezpieczne dla kobiet w ciąży.
U zdrowych i dorosłych żywicieli pośrednich (w tym człowieka) toksoplazmoza przebiega właściwie niezauważalnie. Istotnym problemem jest zarażenie kobiet oraz samic zwierząt w trakcie ciąży. Toxoplasma wraz z krwią jest transportowana do macicy, gdzie wnika do płodu i powoduje uszkodzenia jego narządów. Zarażenie w pierwszym trymestrze ciąży przeważnie powoduje poronienie, a na późniejszych etapach ciąży może prowadzić do licznych wad wrodzonych u dziecka. Kobieta, która wcześniej miała kontakt z pasożytem, nabywa odporność, więc ponowne zarażenie w trakcie ciąży nie stanowi dla niej zagrożenia.
Jak zapobiegać zarażeniu toxoplasmą?
Profilaktyka sprowadza się przede wszystkim do stosowania podstawowych zasad higieny. W przypadku kotów istotne jest prawidłowe żywienie. Najlepiej wyeliminować surowe mięso z diety, podawać przegotowaną wodę do picia oraz ograniczyć kotu możliwość polowania na ptaki i gryzonie. Należy też regularnie opróżniać kocie kuwety
Najlepszą profilaktyką w przypadku ludzi, w szczególności kobiet w ciąży, jest spożywanie mięsa po obróbce termicznej, czyli smażonego, gotowanego lub przemrożonego w temperaturze min. -20oC. Należy unikać picia wody z otwartych ujęć, a owoce i warzywa zawsze myć i obierać przed spożyciem. Ze względu na obecność oocyst w glebie warto również zabezpieczać się rękawicami podczas prac ogrodowych.
Toksoplazmoza i inne gatunki zwierząt
Praktycznie wszystkie gatunki zwierząt mogą stanowić rezerwuar pasożyta, ale nie wszystkie stanowią jednakowe zagrożenie dla człowieka.
Psy
Psy nie stanowią zagrożenia dla człowieka; mogą one jednak mechanicznie przenosić oocysty po zjedzeniu zanieczyszczonych pasożytem kocich odchodów (choć jest to raczej sytuacja teoretyczna) . Objawy kliniczne występują bardzo rzadko i zwykle ograniczają się do niespecyficznych objawów ogólnych, jak przemijająca biegunka czy powiększenie węzłów chłonnych.
Owce
Owce są jedynym gatunkiem, u którego w wyniku pierwotnej inwazji w czasie ciąży może dochodzić do ronień. Inne objawy zarażenia
raczej nie występują. Ze względu na sposób żerowania (zwierzęta wygryzają trawę blisko ziemi) owce są bardziej narażone na zarażenie niż inne gatunki hodowlane. W celu ochrony stad przed ronieniami indukowanymi toksoplazmozą opracowano szczepionkę.
Jest ona jedyną komercyjnie dostępną szczepionką przeciwko T. gondii i zarejestrowana jest w Nowej Zelandii (Ovilis Toxovax, Intervet International).
Bydło
U bydła stosunkowo często wykrywa się obecność swoistych przeciwciał skierowanych przeciwko Toxoplasma gondii. Natomiast pomimo
licznych dodatnich odczynów serologicznych cysty tkankowe w mięsie dorosłych zwierząt znajdowano rzadko. Należy jednak
podkreślić, że w przypadku przeżuwaczy potencjalnym źródłem zarażenia dla człowieka może być surowe mleko, w którym mogą znajdować się tachyzoity pasożyta .
Drób
Jednym z najważniejszych rezerwuarów pierwotniaka w środowisku jest drób ze stad przydomowych. W badaniach wykazano, że nawet
do 100% ptaków może być trwale zarażonych, co jest związane ze zwyczajami żywieniowymi tego gatunku. Surowe lub niedogotowane mięso jest ważnym źródłem zarażenia dla kotów, psów i ludzi. Surowe jaja kurze raczej nie stanowią zagrożenia, co poświadczają liczne badania.
Zwierzęta łowne
Dziczyzna stanowi istotne zagrożenie dla człowieka. Dzik, sarna i zając są zwierzętami szczególnie podatnymi na zarażenie.
U królików i zajęcy choroba zwykle przebiega w postaci ostrej, powodując silnie nasilone objawy niespecyficzne i często prowadzi do upadków. Ponadto T. gondii izolowano od wielu ptaków wolno żyjących (w tym gołębi miejskich), gryzoni, a także od kleszczy.
Gryzonie
Zarażone Toxoplasmą szczury tracą wrodzoną awersję do zapachu kociego moczu. Co więcej, zawarte w nim feromony przyciągają je w miejsca bytowania kotów. Jednocześnie infekcja nie znosi wrodzonego lęku przed kotem ani nie upośledza zmysłów. Przypuszcza się, że
wynika to z preferencyjnego formowania się cyst T. gondii w obrębie ciała migdałowatego w porównaniu z innymi obszarami mózgu
i związanej z infekcją nadprodukcji dopaminy. Bliższy mechanizm tego procesu pozostaje jednak nieznany. Myszy laboratoryjne
z wrodzoną toksoplazmozą charakteryzują się wyższą aktywnością ruchową niż zdrowe. Powyższe obserwacje wskazują na interesującą
strategię przetrwania pasożyta w środowisku, gdyż modyfikując instynktowne zachowania gryzoni, zwiększa prawdopodobieństwo pasażu do kota, stanowiącego ostateczny cel pierwotniaka, i daje mu szansę na przeprowadzenie płciowej fazy rozmnażania, co z ewolucyjnego punktu widzenia jest najważniejsze dla przetrwania i rozwoju gatunku.
